De Wet afwikkeling massaschade in collectieve actie – een introductie

Per 1 januari 2020 is de Wet afwikkeling massaschade in collectieve actie (WAMCA) in werking getreden. Sindsdien is het mogelijk om via een collectieve actie ook schadevergoeding te vorderen. Onder de eerdere wetgeving, de Wet collectieve afwikkeling massaschade (WCAM), was dat niet mogelijk. Daarnaast introduceert de WAMCA strengere eisen waaraan belangenorganisaties moeten voldoen om een collectieve actie succesvol te kunnen instellen. In deze serie van Insights lichten de experts van Osborne Clarke de WAMCA nader toe.

In deze Insight staat de toepasselijkheid van de WAMCA centraal: wie kan procederen en wanneer geldt de WAMCA?

Wie kan onder de WAMCA een vordering instellen?

Behartigen van belangen van anderen versus het eigen belang 

In beginsel moet een (rechts)persoon die een procedure start zelf een (persoonlijk) belang hebben bij die procedure. De WCAM en WAMCA maken hierop een uitzondering. Op grond van artikel 3:305a BW kan een stichting of vereniging met volledige rechtsbevoegdheid een rechtsvordering instellen die strekt tot bescherming van gelijksoortige belangen van andere personen, voor zover zij deze belangen ingevolge haar statuten behartigt en deze belangen voldoende zijn gewaarborgd.

Deze belangen zijn in beginsel te verdelen in:

• Groepsbelangen: de eigen belangen van een groep individualiseerbare personen.
• Ideële belangen: gericht op het algemene belang en niet terug te voeren op een individualiseerbare groep. Een voorbeeld is de stikstofproblematiek in de collectieve actie ingesteld door Greenpeace tegen de Nederlandse Staat.[1]

Vereisten voor belangenorganisaties onder de WAMCA 

Om als vereniging of stichting een collectieve actie te kunnen starten op grond van de WAMCA, moet de belangenorganisatie voldoen aan diverse ontvankelijkheidsvereisten inzake:

• doel en statutaire doelstellingen
• representativiteit
• financiën en (proces)financiering
• transparantie en verslaglegging
• toezicht/oversight en governance
• organisatie‑inrichting

Voldoet de organisatie niet aan deze vereisten, dan is zij niet‑ontvankelijk in de procedure. Deze vereisten lichten wij toe in de volgende Insight.

Op welke gebeurtenissen is de WAMCA van toepassing?

De WAMCA‑regeling is van toepassing op vorderingen die zijn ingesteld op of na 1 januari 2020 en die betrekking hebben op een gebeurtenis of reeks van gebeurtenissen die heeft/hebben plaatsgevonden op of na 15 november 2016.

In de praktijk baseren belangenorganisaties hun claim vaak op een reeks gebeurtenissen die deels vóór en deels ná 15 november 2016 liggen. Uitgangspunt is dat het toepasselijke regime wordt bepaald door het moment waarop de laatste gebeurtenis heeft plaatsgevonden waarop de vordering ziet. Dat hierop uitzonderingen bestaan, blijkt bijvoorbeeld uit een vonnis van de rechtbank Oost‑Brabant. De rechtbank oordeelde dat de schadeveroorzakende gebeurtenissen in dat geval grotendeels vóór 15 november 2016 hadden plaatsgevonden en dat daarom niet de WAMCA, maar de voorganger WCAM van toepassing was.[2]

Wat is een ‘gebeurtenis’? Over de uitleg van de termen gebeurtenis, gebeurtenissen en reeks van gebeurtenissen bestaat veel discussie. Bij de uitleg van ‘gebeurtenis’ spelen onder meer de volgende vragen een rol:

• Gaat het om de gebeurtenis die de oorzaak vormt van de schade, of om het moment van het intreden van de schade? Of beide?
• Hoe wegen rechters een opeenvolging van handelingen (reeks gebeurtenissen) versus een voortdurende onrechtmatige toestand?

De rechtbank Den Haag overwoog bijvoorbeeld dat het gaat om “aansprakelijkheid scheppende gebeurtenis(sen) die door de belangenorganisatie aan de vordering ten grondslag is/zijn gelegd”.[3] Uit de rechtspraak volgt echter geen eenduidige methode om de schadeveroorzakende gebeurtenis vast te stellen.

Rechtspraak: Dieselgate/sjoemelsoftware en Vattenfall

Dieselgate/sjoemelsoftware (Volkswagen, Mercedes, Fiat)

• Rechtbank Amsterdam: De rechtbank concludeerde dat onder ‘gebeurtenis’ niet ook het schadelijke gevolg van de gebeurtenis valt. Omdat het manipulatie‑instrument (sjoemelsoftware) vóór 15 november 2016 was ontwikkeld, vond de schadeveroorzakende gebeurtenis vóór die datum plaats; het later op de markt brengen van voertuigen met die software was een schadelijk gevolg en niet relevant voor de toepasselijkheid van de WAMCA.[4] De WAMCA was volgens de rechtbank dus niet van toepassing.
• Hof Amsterdam: In hoger beroep oordeelde het hof dat het in het verkeer brengen van voertuigen die zijn voorzien van het manipulatie‑instrument, de relevante “gebeurtenis(sen)” is waarop de collectieve vorderingen zien. Het hof volgde niet het standpunt dat de ontwikkeling van het manipulatie‑instrument de schadeveroorzakende gebeurtenis was. Voor zover modellen voertuigen ook na 15 november 2016 in Nederland op de markt zijn gebracht, is de WAMCA van toepassing.[5]

Vattenfall (kW‑vergoeding) 

In de collectieve actie over het ten onrechte in rekening brengen van een zogenoemde kW‑vergoeding aan zakelijke klanten, waren verschillende momenten relevant:

• Het besluit/beleid van Vattenfall om de vergoeding in rekening te brengen; en
• Het blijven factureren en innen van de vergoeding. De rechtbank oordeelde dat het handhaven van de onrechtmatige toestand door de vergoeding te blijven doorberekenen en te innen, een voortdurende onrechtmatige daad oplevert. De WAMCA is van toepassing voor zover de vordering ziet op afnemers die (ook) na 15 november 2016 de kW‑vergoeding gefactureerd hebben gekregen en betaald.[6]

Afsluiting 

Stelt de rechtbank vast dat de WAMCA van toepassing is op de collectieve actie, dan moet de belangenorganisatie voldoen aan strenge ontvankelijkheidsvereisten voordat zij in de procedure kan worden ontvangen. De ontvankelijkheidsfase komt aan bod in de volgende Insight.

[1] Rb. Den Haag 6 maart 2024, ECLI:NL:RBDHA:2024:3007. [2] Rb. Oost‑Brabant 26 januari 2022, ECLI:NL:RBOBR:2022:207. [3] Rb. Den Haag 20 september 2023, ECLI:NL:RBDHA:2023:14036, r.o. 5.48. [4] Rb. Amsterdam 30 maart 2022, ECLI:NL:RBAMS:2022:1541, r.o. 5.30. [5] Hof Amsterdam 13 augustus 2024, ECLI:NL:GHAMS:2024:2242, r.o. 4.11 e.v. [6] Rb. Amsterdam 1 februari 2023, ECLI:NL:RBAMS:2023:403, r.o. 6.6.