Hoe overheidsopdrachten, subsidies en regelluwe zones innovatie kunnen ondersteunen
Gepubliceerd op 22nd April 2025
De staat kan innovatie ondersteunen op verschillende manieren. Zij kan dit vooreerst doen door te focussen op de producten en diensten die zij zelf aankoopt via overheidsopdrachten. Daarnaast kan zij de private sector ondersteunen door middel van subsidies, of door te voorzien in regelluwe zones waar nieuwe producten of toepassingen kunnen worden getest in een soepeler juridisch kader.
Overheidsopdrachten
Ten eerste kunnen de verschillende regelgevende niveau’s (EU, federaal, regionaal en lokaal) overheidsopdrachten aanwenden om innovatie te ondersteunen.. Daarbij worden vaak de termen PPI (Public Procurement of Innovative Solutions) en PCP (Pre-Commercial Procurement) gehanteerd, om te verwijzen naar respectievelijk innovatieve oplossingen die al bestaan, maar nog niet schaalbaar zijn, en innovatieve oplossingen die nog nieuw onderzoek en ontwikkeling vereisen.
a) Concurrentiedialoog en innovatiepartnerschap
Hoewel iedere plaatsingsprocedure in theorie gehanteerd kan worden voor de plaatsing van innovatieve overheidsopdrachten, zijn er in de Overheidsopdrachtenwet 2016 twee plaatsingsprocedures voorzien die zich bij uitstek lenen voor dit doel, nl. de concurrentiegerichte dialoog en het innovatiepartnerschap.
Gelijkenissen:
| Concurrentiegerichte dialoog / Innovatiepartnerschap | |
| Aanvraag tot deelneming | Beide vereisen een aanvraag tot deelneming en hebben een termijn van minimaal 30 dagen. |
| Selectie van deelnemers | Alleen geselecteerde ondernemers kunnen deelnemen; aantal kandidaten kan worden beperkt. |
| Gunningscriterium | Beste prijs-kwaliteitsverhouding. |
| Gelijke behandeling | Geen discriminerende informatieverstrekking; vertrouwelijke inlichtingen worden beschermd. |
| Opeenvolgende fasen | Beide kunnen in fasen verlopen, waarbij het aantal oplossingen/offertes wordt beperkt. |
Verschillen:
| Concurrentiegerichte dialoog | Innovatiepartnerschap | |
| Wettelijke grondslag | Artikel 39 Overheidsopdrachtenwet | Artikel 40 Overheidsopdrachtenwet |
| Doel en focus | Bepalen van middelen om in behoeften te voorzien. | Ontwikkeling en aankoop van innovatieve producten/diensten/werken. |
| Structuur en fasen | Voortzetten tot oplossing(en) zijn gevonden. | Gestructureerd in fasen met tussentijdse doelen en betalingen. |
| Onderhandelingen | Dialoog afgesloten bij gevonden oplossing(en). | Onderhandelingen over offertes, behalve definitieve offerte; geen onderhandelingen over minimumeisen/gunningscriteria. |
| Beëindiging van de procedure | Dialoog afgesloten bij gevonden oplossing(en). | Kan na elke fase beëindigd worden; aantal partners kan verminderd worden. |
| Intellectuele eigendomsrechten | Vertrouwelijke inlichtingen beschermd. | Specifieke regelingen voor intellectuele eigendomsrechten. |
| Betaling en vergoeding | Mogelijk prijzengeld/vergoedingen. | Betalingen op basis van tussentijdse doelen. |
| Specifieke criteria | Beste oplossing voor behoeften. | Capaciteiten in onderzoek, ontwikkeling en implementatie van innovatieve oplossingen. |
Pro memorie wijzen we er op dat men ook een mededingingsprocedure met onderhandeling (MPMO) zou kunnen aanwenden.
b) Niet-prijsgerelateerde criteria
Innovatie kan ook voorkomen in de meer klassieke overheidsopdrachten, bijvoorbeeld door meer gewicht te geven aan niet-prijsgerelateerde criteria.
Zo stimuleert de nieuwe tender voor de bouw van offshore windparken in de Princes Elizabethzone burgerparticipatie. Ter zake bepaalt art. 19 van het K.B. van 3 juni 2024 tot vaststelling van de concurrerende inschrijvingsprocedure, de voorwaarden en de procedure tot toekenning van de domeinconcessies en de algemene voorwaarden voor het gebruik van de kavels voor de bouw en exploitatie van een installatie voor de productie van elektriciteit uit hernieuwbare energiebronnen in de zeegebieden onder de rechtsbevoegdheid van België, dat 10% van gunningscriteria (10.000 punten van de 100.000) kunnen worden toegekend aan kandidaten voor het aandeel burgerparticipatie (voor indirecte burgerparticipatie enkel de percentages boven op het minimum aandeel van 1% van de totale investeringskosten). Dit wordt ook geduid als het criterium 'innovatie in businessmodel'.
Het gebruik van niet-prijsgerelateerde criteria in overheidsopdrachten wordt verder aangemoedigd door de EU Clean Industrial Deal. De Europese Commissie kondigt immers een hervorming van het regelgevend kader voor overheidsopdrachten aan in 2026. Daarbij zal bijzondere aandacht gaan naar gerichte opdrachten en niet-prijscriteria voor duurzaamheid, veerkracht en 'local content'-vereisten met het oog op het versnellen van de decarbonisatie zonder afbreuk te doen aan de concurrentiekracht van Europese bedrijven.
c) Standaardclausules
Tot slot zou men kunnen overwegen om – net zoals voor duurzaamheid reeds het geval is – bepaalde standaardclausules uit te werken die door aanbestedende overheden kunnen worden aangewend om innovatieve overheidsopdrachten te bewerkstelligen.
Subsidies
Ten tweede kan de overheid innovatie ondersteunen middels subsidies.
Innovatiesubsidies worden verstrekt op diverse niveau's. De EU heeft notoir het Horizon Europe fonds voor algemene innovatie, maar ook specifieke fondsen zoals het Innovation Fund, gefinancierd door de opbrengsten van het EU ETS voor innovatieve koolstofarme technologieën.
Binnen België worden subsidies rond innovatie voornamelijk toebedeeld door de gewestelijke actoren, VLAIO (Vlaanderen), DGO6 (Wallonië) en Innoviris (Brussel). De subsidies op dit niveau zijn erg divers van aard, maar hebben wel een aantal gemeenschappelijke kenmerken. Zo richten zij zich meestal uitsluitend op bedrijven met zetel, of minstens activiteit in de betreffende regio. Bijkomend wordt soms vereist dat het ontvangende bedrijf financieel gezond is, of dat het lokale tewerkstelling vergroot. Bepaalde subsidies, zoals de Ecologie Premie+, zijn gebonden door vereisten zoals het toetreden tot een energiebeleidsovereenkomst of het laten uitvoeren van een energie-audit.
Het gaat voorbij de scope van deze insight om de individuele innovatiesubsidies en de voorwaarden waaraan bedrijven moeten voldoen om de subsidies te ontvangen én om de subsidies te behouden, te bespreken.
Evenwel kunnen een aantal algemene vereisten naar voren worden geschoven. Zo dient elke subsidie een wettelijke basis te hebben. Bovendien zal de uitbetalende overheid gehouden zijn door de ruimere beginselen van behoorlijk bestuur, waaronder specifiek het respecteren van het gelijkheidsbeginsel en het transparantiebeginsel.
Subsidies zijn ook schaarse rechten, zodat enige zuinigheid aangewezen is bij de besteding er van.
Tot slot dient de subsidieverlenende overheid de naleving door de ontvanger van de voorwaarden voor het bekomen en behouden van de subsidie te controleren.
Regelluwe zones en experimentregelgeving
Ten derde kan innovatie voorkomen doordat de overheid zich op regelgevend vlak terugtrekt. Voor het uittesten van nieuwe producten of diensten kan men in bepaalde gevallen en onder bepaalde voorwaarden een beroep doen op een regelluwe zone.
Regelluwe zones en experimentregelgeving zijn innovatieve instrumenten die de overheid inzet om nieuwe technologieën en bedrijfsmodellen te stimuleren. Deze zones bieden een tijdelijk flexibeler juridisch kader, waardoor bedrijven en onderzoeksinstellingen kunnen experimenteren zonder- of met minder beperkingen van de bestaande wet- en regelgeving.
Het bekendste veld waar regelluwe zones zich voordoen, is de energiesector. Het Vlaams juridisch kader daarvoor is voorzien in Titel XIV/1 Energiedecreet en Titel X/1 Energiebesluit. In het Waals Gewest voorziet art. 27 van het Elektriciteitsdecreet in de juridische basis voor ‘Projets pilotes’. In geen van beide gewesten kan echter worden afgeweken van de verplichte Europees voorgeschreven regels over de organisatie van de energiemarkt In Vlaanderen is de Vlaamse Regering bevoegd om regelluwe zones goed te keuren. In Wallonië, is de CWaPE bevoegd om dergelijke projecten goed te keuren. Daardoor kan in dit laatste Gewest bijvoorbeeld ook een afwijking inzake de nettarieven of op de technische reglementen worden toegestaan.
Bovendien voorziet het Vlaams Gewest ook buiten de energiesector in een kader voor regelluwe zones in art. III.119 e.v. Bestuursdecreet. Deze bepalingen bieden een algemene rechtsgrond om ook regelluwe zones te creëren in andere domeinen dan het energierecht.
De EU-verordening inzake kunstmatige intelligentie voorziet eveneens in sandboxes (testomgevingen). Hierdoor kunnen bedrijven AI-systeemontwikkelings-, trainings-, test- en validatieprojecten opzetten binnen een gecontroleerde omgeving, alvorens deze systemen in dienst te stellen. In dat kader kunnen persoonsgegevens, die voor andere doeleinden zijn verzameld, worden hergebruikt voor duidelijk omschreven trainingsdoeleinden. Deelname aan testomgevingen moet vrije toegang voor kleine en middelgrote ondernemingen (MKB's) en start-ups garanderen. Naast sandboxing biedt de AI-verordening ook de mogelijkheid om tests uit te voeren onder reële omstandigheden, voorafgaand aan de ingebruikname.
Fiscaal regime
Pro memorie wijzen we er ook op dat de staat via fiscale maatregelen innovatie kan ondersteunen. We verwijzen voor meer details terzake naar de eerdere blog in dit verband.
Osborne Clarke comment
Osborne Clarke biedt juridisch advies en ondersteuning met betrekking innovatie juridische oplossingen, zowel op het vlak van overheidsopdrachten, AI, energierecht en het ruimere publiek recht. Wij staan cliënten bij bij het opstellen of naleven van de voorwaarden uit een bestek of een subsidiekader; bij het opstellen van het contractuele kader rond een innovatieve oplossing of in het algemeen bij de implementatie van nieuwe regelgeving in de interne bedrijfswerking.
U kan steeds contact opnemen met één van onze juridische experten voor bijstand in een concreet dossier.
