Dark patterns i zrównoważony rozwój w centrum uwagi polskiego organu ochrony konsumentów

Opublikowano 15th lut 2023

Przedsiębiorcy w Polsce powinni mieć na uwadze, że polski organ ochrony konsumentów nie zwalnia tempa w zakresie prowadzonych kontroli i postępowań.

Retail transaction, customer paying on payment card reader

Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) dalej aktywnie angażuje się w egzekwowanie regulacji z zakresu ochrony konsumentów. W styczniu Prezes UOKiK ogłosił, że zbada m.in. jak rynek dostosował się do nowych regulacji wynikających z implementacji Dyrektywy Omnibus. UOKIK ma przeprowadzić, z pomocą Inspekcji Handlowej, kontrole w sklepach stacjonarnych, co zostało poprzedzone przesłaniem wezwań z prośbą o wyjaśnienia do około 40 przedsiębiorców z branży e-commerce. Ponadto Prezes UOKiK zamierza przeprowadzić kontrole w sieciach handlowych.

Na początku tego miesiąca Prezes Urzędu wszczął postępowanie przeciwko dużej międzynarodowej platformie. Stwierdzone nieprawidłowości dotyczą wprowadzania w błąd co do terminu zawarcia umowy sprzedaży, dostępności produktów, terminów dostaw oraz uprawnień konsumentów. Praktyki te mogą naruszać zbiorowe interesy konsumentów, za co grozi wysoka kara w wysokości do 10% obrotu.

Oferta, a nie zawarcie umowy sprzedaży

Zgodnie z ustaleniami Prezesa Urzędu, złożenie zamówienia i otrzymanie jego potwierdzenia w serwisie nie jest równoznaczne z zawarciem umowy sprzedaży, stanowi jedynie ofertę nabycia produktu ze strony konsumenta. Platforma uważa, że nie jest zobowiązana do dostarczenia towaru i może decydować o realizacji lub anulowaniu transakcji, ponieważ wiążąca ma być dopiero informacja o faktycznej wysyłce i to, według przedsiębiorcy, stanowi właściwy moment zakupu towaru. 

Powyższe postanowienie znajduje się w warunkach sprzedaży oraz na ostatnim etapie procesu zakupowego na platformie zapisane szarą czcionką na białym tle na samym dole strony, co może wiązać się z koniecznością przewinięcia ekranu. Jednocześnie jaskrawe przyciski „Kup teraz” (na stronie produktu) lub „Przejdź do finalizacji zakupu” (po dodaniu do koszyka) z łatwością przyciągają uwagę konsumentów. 

W ocenie Prezesa Urzędu takie sformułowania mogą sugerować, że zamawiając produkt dokonywany jest jego zakup, a do transakcji dochodzi od razu z chwilą zapłaty za towar. Biorąc pod uwagę mylący charakter tych komunikatów, można je uznać za przykład wykorzystania dark patterns.

Dark patterns

Dark patterns definiuje się jako praktyki, które wykorzystują wiedzę o zachowaniach konsumentów w internecie do wpływania na ich decyzje zakupowe w nieuczciwy sposób. Mogą one polegać m.in. na eksponowaniu korzystniejszych dla przedsiębiorców opcji w architekturze serwisu i ukrywaniu tych, które konsument prawdopodobnie wybrałby, gdyby były przedstawione w taki sam sposób. W przypadku omawianej wyżej platformy przybrały one formę odpowiedniego wyboru czcionki, kolorów i poziomu kontrastu na stronie internetowej. 

Można jednak wyróżnić znacznie więcej rodzajów dark patterns, na przykład: ukształtowanie pytań, aby nakłaniały do odpowiedzi, mimo że konsument nie zamierzał jej udzielać; tzw. sneak into basket, gdzie strona przemyca dodatkowy przedmiot do koszyka; mechanizm znany jako roach motel, który ogranicza możliwość rezygnacji z subskrypcji i inne rozwiązania przykładowo zapobiegające porównywaniu cen. 

Dark patterns były już badane przez Komisję Europejską, co zaowocowało publikacją w 2022 r. raportu "Behavioural study on unfair commercial practices in the digital environment". Z dokumentu tego wynika, że 97 proc. najpopularniejszych stron internetowych i aplikacji używanych przez konsumentów w Unii Europejskiej wykorzystywało co najmniej jeden rodzaj dark patterns. Niedawno Komisja Europejska z pomocą krajowych organów ochrony konsumentów opublikowała również wyniki kontroli stron internetowych zajmujących się handlem detalicznym, która objęła 399 sklepów działających online. Kontrola wykazała, że 148 z nich zawierało co najmniej jeden z dark patterns takich jak fałszywe liczniki czasu, interfejsy internetowe zaprojektowane w celu kierowania konsumentów do zakupów i subskrypcji oraz ukrywanie informacji. Kontrola objęła ponadto aplikacje 102 stron internetowych i stwierdzono, że 27 z nich zawierało co najmniej jedną z powyższych kategorii dark patterns.

Komentarz Osborne Clarke

W Polsce Prezes UOKiK zarzucił już jednej z platform sprzedażowych wprowadzające w błąd sortowanie ofert. Przy wyborze opcji „od najtańszych” - ceny nie uwzględniały opłaty za „usługę serwisową”, co mogło wpływać na wybór mniej opłacalnej oferty. W maju 2022 Prezes Urzędu zakwestionował również praktyki innej firmy z sektora e-commerce, m.in. w zakresie wprowadzającego w błąd interfejsu strony internetowej. Kupujący musiał sam domyślić się, że należy kliknąć w przycisk „Zapytaj o przedmiot” i w trakcie rozmowy ze sprzedającym uzgodnić sposób przekazania kupionych rzeczy i zapłaty za nie. Kliknięcie zamiast tego w przycisk „Kup teraz” automatycznie wiązało się z naliczeniem opłaty za „Ochronę Kupującego”.

Co więcej, poza działaniami w zakresie implementacji Dyrektywy Omnibus i zapobiegania stosowaniu dark patterns, UOKiK aktywnie obserwuje rynek, a w szczególności przedsiębiorstwa, które promują swoją działalność odwołując się do kwestii dotyczących ESG (Environmental, Social, and Governance). Obecnie Prezes UOKiK zamierza wyjaśnić, czy praktyki marketingowe nawiązujące do ESG stosowane przez przedsiębiorców z rynku odzieżowego, kosmetycznego i przez platformę detaliczną rzeczywiście mogły stanowić greenwashing.
 

Udostępnij

* This article is current as of the date of its publication and does not necessarily reflect the present state of the law or relevant regulation.

Interested in hearing more from Osborne Clarke?